Stolpersteine Zwolle


Achttien Stolpersteine onthuld op 22 maart 2017 - 22- 3- 2017

Stadsdichter van Zwolle Kees Smits opende de plenaire bijeenkomst voorafgaand aan de onthullingen met het gedicht Struikelstenen:

Struikelstenen

Ik heb je bij je naam geroepen,
je bent van Mij. (Jesaja 43, 1c)

Zeg niet de namen van weleer,
de stoepen raken vol met traan.
Noem wel de levens nog een keer,
Geef kleur aan wit op zwart bestaan.

Toch moeten namen klinken, want
wie zwijgt, stemt iemand toe zijn dood.
Spreek uit: Cohen en Rotschild en 
Rosa, Jacob - met eerbied Jood.

De oorlog gaat nooit meer voorbij:
de dood, het leed aan zoveel mens. 
Wie Vecht heet wordt zomaar vermoord,
een kind passeert een laatste grens.

De ouders van de Oosterlaan,
het meisje van de Hertenstraat 
en oma's, opa's, duizenden,
zij léven - noem hun zijn als daad.
 

Na het zeggen van het Kaddisj vertrok een lange stoet uit hotel Wientjes om voor acht adressen, voornamelijk in de Zwolse stationsbuurt, achttien Stolpersteine te onthullen. Stolpersteine die daags tevoren door stratenmakers in opdracht van de gemeente Zwolle waren gelegd. 

Download hier het gedicht Struikelstenen

Foto’s: Ineke Walrave

 

Oosterlaan 16

Voor de Oosterlaan 16 onthulden kleinzoons Ilco en Micha van Buuren Stolpersteine voor hun grootouders Koos Lion Keizer en Rosetta  Keizer-Polak. Ilco van Buuren verhaalde over de lotgevallen van het gezin Keizer-Polak tijdens de oorlog en over het naoorlogse verdriet en stilzwijgen van zijn moeder.

Na de oorlog is mijn moeder nooit meer in Zwolle geweest. Voor haar was het schuldige grond. Zij heeft ons dus nooit de plaatsen aangewezen, die een belangrijke rol hebben gespeeld in haar jeugd. Lang hebben wij haar voorbeeld gevolgd en leefde Zwolle voor ons slechts voort in de vorm van namen zoals opperrabbijn Hirsch, Denneboom, Troostwijk, Diezerplein, Wezeland, Hilda, Meijer Heiman, Stibbe, Lutteraan.

Lees hier de toespraak van Ilco van Buuren

  

Oosterlaan 19

Oosterlaan 19 was het laatste woonadres van de provinciale ambtenaar Sekkel Cohen, zijn vrouw Frieda Betti Cohen-Salomon en hun dochter Lena Helga. Zij werden, mede namens de provincie Overijssel, herdacht door Erik Jungerius.  Hij schetste onder meer hoe de Joodse Zwollenaren in de periode voor de deportaties steeds meer werden gediscrimineerd en geïsoleerd om uiteindelijk te worden gedeporteerd.

De geschiedenis van Sekkel Cohen is daarmee een typisch voorbeeld van de manier waarop de Duitsers in de aanloop naar de Holocaust de joodse gemeenschap geleidelijk in een maatschappelijk isolement plaatsen. Joodse kinderen werd de toegang ontzegd tot reguliere scholen, joodse gezinnen moesten inkopen doen in aparte winkels en joodse collega’s verdwenen van de werkvloer.

Lees hier de toespraak van Erik Jungerius

Oosterstraat 8

De gedenksteen voor de uit Duitsland afkomstige weduwe Hedwig Rothschild-Bier voor de Oosterstraat 8 werd onthuld door haar speciaal uit Israël overgekomen achterneef Yitzschak Bier en zijn vrouw Yael Bier. Zij deden dit mede namens Max Bier, neef van Hedwig Bier, die Bergen-Belsen overleefde en nu in Tel Aviv woont. 

Zij wezen in hun toespraak expliciet op het belang van blijvend herdenken.
I asked myself about the importance of this project. If it is to preserve the memory of the victims, then who is it really for? After all, for those already killed, it will not make a difference anymore. This project is not necessarily for the generation alive today, who learned firsthand about the events, but for the generations to come. To educate them and to create awareness, to make certain that they internalize that a group is not persecuted and destroyed just because it is different.

And I asked myself about the meaning of the stone. The stone is like a placeholder; today, in the digital age, the unfathomable numbers can be converted to individual stories which make those unknown names suddenly come to life as ordinary people, thus touching the souls of all those who become exposed to these stories. And as for the symbolism of these Stolpersteine -- there is a Hebrew song about the Western Wall in Jerusalem, which states "there are people with hearts of stone, and there are stones with a human heart".

Lees hier de toespraak van Max, Yitzschak en Yael Bier 

Wijkwethouder Jan Brink sprak over gastvrijheid voor hen die moeten vluchten, vroeger én nu. Marijke Flapper herdacht de vroegere bewoonster van haar huis met het gedicht One stone, one live.

Lees hier het gedicht van Marijke Flapper

Hertenstraat 5

Voor de Hertenstraat 5 onthulde Gerrit Salet twee Stolpersteine voor zijn buren van destijds, Alfred Weihl en Margarethe Weihl-Marburger. Als kleine jongen zag hij hoe zij in november 1942 vanuit hun huis werden weggevoerd naar Westerbork en verder. Buurtgenoten hebben ervoor gezorgd dat een kistje met foto’s en documenten van de familie Weihl bewaard is gebleven. Alfred Weihl begon na zijn vlucht uit Duitsland een leerfabriekje aan de Thorbeckegracht. Margaretha was een erudiete vrouw en gaf les in moderne talen en Ivriet. Al wat nog rest van hun leven in Zwolle zijn de herinneringen van dhr. Salet, de stukken betreffende de familie Weihl in het Historisch Centrum Overijssel en nu dan twee Stolpersteine. 

Terborchstraat 2


Beatrix Loewenstein-Palm kwam met haar man naar Zwolle om Stolpersteine ter herinnering aan haar tantes Sariena en Meta Palm te onthullen voor hun ouderlijk huis, Terborchstraat 2. Beatrix Palm, geboren begin 1942, heeft hen niet gekend en door de zwijgzaamheid van haar ouders over hun leven in de schaduw van de dood, heeft zij ook geen ander beeld van haar tantes dan de prachtige foto van haar als baby op de schouders van tante Meta. 

 

Buurtbewoner Peter Riemersma vertelde over de lotgevallen van de familie Palm en sloot als volgt af. Mogen deze struikelstenen de namen bewaren van Sariena en Meta, verankerd in de straat en voor hun huis, waar zij in vreugde en vrijheid in en uit liepen tót hun toekomst in rassenwaan en pure wreedheid werd gesmoord. Ook deze stenen doen een onophoudelijke appel op ieder die hier passeert.

 

Lees hier de toespraak van Peter Riemersma

 

Van Nagellstraat 16

De bewoonsters van de Van Nagellstraat 16 herdachten Frieda HeimannHet leven van Frieda Heimann lijkt me eenzaam te zijn geweest. Alles lezende krijg ik er dit beeld bij: Alleen, beroofd van haar burgerrechten en papieren, is ze op 56-jarige leeftijd vanuit haar geboorteplaats gevlucht naar Rotterdam, waar ze drie jaar later waarschijnlijk de bombardementen meegemaakt heeft meegemaakt. Vervolgens is ze ingetrokken bij een echtpaar in Zwolle, waar anderhalf jaar later de heer des huizes overlijdt en ze alleen met de weduwe achterblijft, beide vrouwen waren hun leven niet zeker. Wat zullen ze bang geweest zijn. Een half jaar later vertrekt mevrouw Bilderbeek-Stibbe naar haar onderduikadres. Ik stel me voor dat er voor Frieda Heimann geen onderduikadres te vinden was, of misschien wilde ze het niet. In ieder geval wordt ze zelf opgepakt, naar Westerbork gebracht en uiteindelijk sterft ze, na een hels transport in of vlakbij Auschwitz. Wij laten dit alles tot ons doordringen. Ons huis is er een met geschiedenis. Dat kan ook niet anders met een huis van meer dan 100 jaar oud. Maar wat met de bewoners van destijds is gebeurd, is vreselijk.

Van Nagellstraat  9 en Rhijnvis Feithlaan 3

De familie Vecht kwam samen om bij de Rhijnvis Feithlaan 3 bij monde van Uri Vecht de namen te noemen van zijn overgrootvader Jacob Vecht en diens dochters Helena en Rosa die 85, 45 en 47 jaar oud vanuit hun woning op dit adres werden weggevoerd en in 1942 vermoord in Auschwitz. Juda Vecht deed dit bij de Van Nagellstraat 9 voor zijn grootouders Charles Vecht en Elisabeth Vecht-Heimans en zijn tantes Bertha Mirjam en Lucy Vecht, allen eveneens omgebracht in Auschwitz. 

Uri en Juda Vecht memoreerden dat er in hun jeugdjaren door hun ouders niet of nauwelijks gesproken werd over het leed van de Tweede Wereldoorlog en het leed in de eigen familie. Zo wisten zij als kind nooit dat er op de Rhijnvis Feithlaan familie had gewoond. Het is bijzonder en het is goed dat er nu aandacht is voor het lot van onze eigen familie. Het is goed dat dit tekort nu wordt gecompenseerd. Het doet een beetje recht aan die vele familieleden die hun leven niet verder mochten leven.