Julie Fränkel-Lippmann en Sofia Nathan (Assiesstraat 36), Jakob Podchlebnik en Kreindel Podchlebnik-Kos (Assiesstraat 124)

Jacob van Coeverden, Jetje van Coeverden-Zilverberg en Marchien van Coeverden (Posthoornsbredehoek 15),
Isaak Joseph Nord, Duifje Nord-van Biene, Joseph Nord en Mozes Nord (Kerkstraat 5),

Hans Andorn (Thorbeckegracht 17),

Siegfried Hony en Minna Hony-Katten (Thorbeckegracht 46),

Ludwig Mayer en Fanny Mayer-Landesmann (Thorbeckegracht 49),

Meijer Nord (Thorbeckegracht 50),

Elias Veterman en Antje Veterman-Stibbe, Martha en Meijer Veterman (Thorbeckegracht 50A).

Voorafgaande aan de onthullingen heet Jaap Hagedoorn, voorzitter van de Stichting Zwolse Stolpersteine, meer dan100 aanwezigen welkom in de aula van de Christelijke Gereformeerde Noorderkerk aan de Thorbeckegracht. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar deze kerkelijke gemeente die uit betrokkenheid bij haar omgebrachte Joodse buurtbewoners het initiatief nam tot plaatsing van deze Stolpersteine.

Hagedoorn belicht in zijn herdenkingsrede de individuele achtergronden van de slachtoffers. Er woonden aan het begin van de oorlog in deze buurt 25 mensen van Joodse herkomst. Onder hen negen vluchtelingen uit Midden- en Oost-Europa. Zij kwamen naar Zwolle in de hoop veilig te zijn voor het antisemitisme van de nazi’s. Helaas was dit niet het geval zoals de geschiedenis zou leren. Eenentwintig Joodse stadsgenoten uit deze buurt stierven in de Holocaust, één tijdens de onderduik en slechts drie overleefden de oorlog.

De slachtoffers mogen niet vergeten worden. Via de Stolpersteine krijgen ze weer een plek in ons midden. Het waren onze buren, klasgenoten, collega’s, stadgenoten die werden vermoord. Volwassenen en kinderen, elk met hun levensgeschiedenis, ambities, talenten.

Toch is het de nazi’s niet gelukt – zo besluit Hagedoorn - hun grote plan ‘het uitvegen van de Joden uit de geschiedenis’ uit te voeren. Er is nog Joods leven in Zwolle. Dit jaar viert de Zwolse synagoge zijn 120- jarig bestaan!

Gerdien Rots reflecteert op het begrip ‘stil zetten’: bij je eigen gedrag van alledag, bij de keuzes die je maakt, bij wat we al snel gewoon zijn gaan vinden, maar wat eigenlijk heel opmerkelijk is. En dat ‘stilzetten bij’, dat is precies wat Stolpersteine ook mogen doen in Zwolle. Ons stilzetten bij het leven van deze stadsgenoten. Ons openstellen voor deze mannen, vrouwen en kinderen die hier net als wij fietsten en rondliepen, en voor elkaar. Geraakt mogen worden door wat zij hebben moeten meemaken, daardoor voor wat anderen nu meemaken. En van daaruit kiezen in het hier en nu voor het goede, voor wat nodig is, dat wat er echt toe doet.

Na een korte meditatie door ds. Nico Vennik leest Jantien van Wageningen twee aangrijpende gedichten: ‘Gedenken wij thans onze doden’ van Jacques Presser en ‘Steen-inscriptie’ van Ida Gerhardt.

Zanggroep Note en de jonge violiste Bente van der Steeg verzorgen de muzikale omlijsting respectievelijk door het zingen van het loflied Maoz Tsoer en een bede om vrede en het spelen van het thema uit Schindlers List.

Na het Kaddisj door Jaap Cyclik zijn in een rondgang de Stolpersteine onthuld. Dit gebeurt op sobere, plechtige wijze met een enkel persoonlijk woord van familieleden of andere betrokkenen.

Lees hier de namen en adressen van de Stolpersteine

Lees hier de toespraak van Gerdien Rots

Lees hier de meditatie door ds Nico Vennik

Lees hier de toespraak van Jaap Hagedoorn

Lees hier de tekst van de liederen door Note

Lees hier de gedichten, voorgelezen door Jantien van Wageningen

De foto's zijn gemaakt door Wim Dam, Janita van Eeden, Wieske Veldhuis en Anneke van der Wurff.